De Maconnieke Encyclopedie zoekt

De schaarse filmbeelden tonen Kulagina gezeten aan een tafeltje, in de weer met magneetnaalden en kleine voorwerpen die 'als vanzelf' bewegen. Ze werd toen getest door medewerkers van het Uktomskii Fysiologisch Instituut te Leningrad (nu St. Petersburg) en door de Tsjechische parapsycholoog Zenek Rejdak. Deze merkte op dat de proeven haar zeer uitputten. Hij controleerde Nina naar eigen zeggen vooraf op de aanwezigheid van magneten en keurde ook het meubilair, maar dat mocht niet baten (ze deed het met dunne draadjes en met hulp van haar echtgenoot). De toverende huisvrouw verdween bijna net zo snel van het toneel als ze was verschenen. Voorzover bekend zijn haar psychokinetische gaven nooit zo streng onderzocht als haar trucje om geblinddoekt te lezen.

. er zijn beroep van maakt en er geld voor vraagt,

. zieken probeert te genezen of hun lijden te verzachten,

. de hiervoor vereiste deskundigheid niet heeft.

Van een deskundige mag geëist worden dat die niet alleen precies weet welke behandelingen een deugdelilke basis hebben, maar ook dat hij of zij geen andere gebruikt, uitzonderingen daargelaten, Proeven doen met patiënten (d.w.z. behandelingengeven waarvan het bewijs van deugdzaamheid nog onvoldoende is) moet met behoorlijke voorzorgsmaatregelen omgeven zijn. Als men een *placebo geeft, hoort dat weloverwogen te gebeuren. Met deze criteria is het tamelijk makkelijk om kwakzalvers te herkennen. Bij geneesmiddelen is ook wel eenvoudig na te gaan of de werkzaamheid en veiligheid wel voldoende grondig zijn vastgesteld. Alleen is bij bijvoorbeeld artsen en tandartsen de vereiste deskundigheid niet eenvoudig vast te stellen. Als ze een vorm van alternatieve genees kunde toepassen is het echter weer wel makkelijk. Bovendien verschaft het Woordenboek nog wat extra aanwijzingen :

. Beweren ze dat ze heel veel problemen met één enkele methode op kunnen lossen ? Aambeien, aids, kanker, multiple sclerose, reuma, tuberculose en zwaarmoedigheid ? Kwakzalverij!

. Maken ze veel ophef? Laten ze goed merken dat ze Bekende Nederlanders of erger behan delen ? Adverteren ze in huis-aan-huis-bladen met hun wonderkuren ? Deponeren ze glanzende veelkleurige 'tijdschriften' ongevraagd in brievenbussen en organiseren ze dagtochten per trein naar hun tempels ? Organiseren ze patiëntenprotesten als hun omzet bedreigd wordt ? Halen ze vooraanstaande geleerden aan voor extra steun ? Kwakzalverij!

. Hebben ze het erover dat ze in navolging van zeer oude meesters de hele mens holistisch behandelen, uiteraard in tegenstelling tot hun concurrenten, en dat zij als geen ander er rekening mee houden dat elke klant een vol strekt uniek geval is ? Ook in dit geval moet getwijfeld worden aan de medische kennis van de wonderdoener in kwestie, want de gewone dokter doet niets anders dan hele mensen behandelen, en kan dat juist omdat mensen en hun ziekten toch voldoende op elkaar lijken om wat te hebben aan ervaringen met andere patiënten. Details over de *iatrosofie en andere alternatieve geneeswijzen vindt men elders. Een recent Nederlands voorbeeld van kwakzalverij is de zogeheten aqua-tilis-methode. Dit potjeslatijn staat voor een therapie van de Marokkaanse technicus Moham med alias Michel Essaïdi, die in een speciale sauna (*watertherapie) in Eindhoven geneeskrachtige kruiden volgens een oud Egyptisch recept aan de stoom toevoegde, en naar eigen zeggen temperatuur, druk en infrarood en ultraviolet licht alsmede magneetvelden in de cabine zodanig op elke unieke klant afstemde dat de 'vrijeradicalen' (*orthomo leculaire geneeskunde) buiten werking werden gesteld, of door de poriën het lichaam verlieten, waarna ze met een grof washandje konden worden afgeschrobd. Bij sommige patiënten werden ook klysma's (darmspoelingen) gegeven. Deze therapie zou werkzaam zijn tegen acne, aids, arteriosclerose, astma, dementie, eczeem, epilepsie, hart en vaatziekten, hersenbloedingen, hoge bloeddruk, incontinentie, infecties, kanker, migraine, multiple sclcrose, ziekte van Parkinson, psoriasis, reuma, staar, spataderen en bepaalde vergiftigingen, Essaïdi beloofde aidspatiënten beterschap (aanvankelijk voor 15 000 gulden), waar natuurlijks niets van uitkwam, en geurde met zijn connecties. Hij wist enige hoogleraren in de technische scheikunde van een belendende universiteit achter zich te krijgen en het Centraal Laboratorium van de Bloedtransfusiedienst (met nog twee hoogleraren) werd ingeschakeld om zijn kruidenpreparaten te onderzoeken, hetgeen zijn geldschieters ertoe bewoog de geldkraan nog wat open te houden. Toen dit onderzoek uitwees dat de kruiden geen enkel effect hadden was Essaïdi opgetogen, wantvolgens hem was daarmee aangetoond dat gezonde bloedcellen niets te duchten hadden van zijn middelen. Toen hij zich vervolgens niet aan het protocol van het CLB hield, haakte dat af en daarna de geldschieters ook, waarna de kliniek failliet ging. Toen de Inspectie voor de Volksgezondheid naar aanleiding van klachten eens kwam kijken, schreef Essaïdi meteen in zijn propagandamateriaal: 'met toestemming van de Inspectie voor Volksgezondheid' . Nadat professor S.A. Danner resoluut geweigerd had onderzoek te doen voor Essaïdi, moest Danner tot zijn ontsteltenis in de krant lezen dat ene dr. Danner van de aidsafdeling van het AMC dubbelblind onderzoek zou gaan 'toepassen' op Essaïdi's behandelingsmethode. En toen de Geneeskundige Inspectie en de *Vereniging tegen de Kwakzalverij zeiden dat hij een kwakzalver was, eiste hij een kwart miljoen gulden smartegeld van beide.

James Harvey Young vertelt het verhaal van Harty Mathias Hoxsey. Deze begon in 1936 een geneesmiddel tegen kanker te verkopen. Het was een soort hoestsiroop plus laxeermiddel met een paar plantaardige bestanddelen zoals alfalfa en klaver. Later richtte hij ook klinieken op waarin hij de mensen afraadde zich te laten bestralen. Hij paste bijtende middelen toe tegen huidkanker. Gerechtelijke acties bestreed hij door zijn bevriende klanten honderd-duizenden brieven te laten schrijven naar het Capitool. Ook hier weer hetzelfde liedje: zijn getuig schriften deugden niet. In 1950 bleek bij een rechtszitting dat de patiënten die zogenaamd genezen waren in drie groepen verdeeld konden worden:

zij die nooit kanker hadden gehad,

zij die kanker hadden gehad en die genezen waren na bestraling en/of chirurgie, en

zij die nog steeds kanker hadden,

Na vier jaar juridisch touwtrekken werd het Hoxsey verboden om zijn hoestsiroop te versturen, maar zijn kliniek bleef gewoon lopen als een lier. De FDA nam in 1956 een wanhopige maatregel. In alle postkantoren werden posters met waar schuwingen opgehangen, en in alle buurtkrantjes werd geadverteerd dat iedereen die naar Hoxsey wou gaan bij de FDA kon vragen om nadere inlichtingen. Dat hielp. Dagelijks kwamen er honderden vragen om inlichtingen en de actie moet Hoxsey duizenden klanten gekost hebben. Toen Hoxsey's kliniek in 196o uiteindelijk sloot had de FDA een kwart miljoen dollar aan kosten gemaakt. Er zijn meer van zulke voorbeelden: kwakzalvers beschikken altijd over grote hoeveelheden getuigschriften van dankbare klanten. Daar zullen er wel bij zijn die echt ziek waren en daarna hersteld, maar aangezien veel ziekten vanzelf overgaan of een wisselend beloop hebben zit zelfs daar veel illusie bij. De klanten van kwakzalvers zijn lang niet altijd ongeschoolde eenvoudige lieden. Het profiel van de consument van alternatieve geneeskunde is juist iemand die de dure alternatieve zorg wel kan betalen en dan ook behoorlijk opgeleid en van middelbare leeftijd is. De alternatieve geneeskunde is in veel gevallen niet alternatief in de letterlijke zin, want degenen die er gebruik van maken lopen de deur van de gewone dokter ook plat, vaak met psychosociale problemen. Kwakzalverij en alternatieve geneeskunde zijn deels het gevolg van onbetaalde rekeningen van de gewone geneeskunde. Deze schiet vaak onbedoeld tekort in voorlichting en begeleiding van patiënten. Aan deandere kant, ook buiten de geneeskunde verwerven wonderdoeners en wijzen veel volgelingen, dus oorzaken van de verbreiding van kwakzalverij liggen niet noodzakelijk bij de geneeskunde alleen. De wet kan weinig tegen kwakzalvers beginnen. Aan de Amerikaanse voorbeelden is te zien hoeveel moeite het kost om opzettelijk bedrog aan te tonen. De mogelijkheid om iets te doen nadat er slachtoffers zijn gevallen is ook heel beperkt. In de moderne geneeskunde is in afzonderlijke gevallen vrijwel nooit met wetenschappelijke zekerheid te zeggen dat de gegeven behandeling de genezing heeft veroorzaakt. Daar staat tegenover dat even zeer in afzonderlijke gevallen niet met juridische zekerheid is vast te stellen dat een ernstig zieke door een kwakzalversbehandeling (eerder) is overleden. Het medisch tuchtrecht is in bepaalde zin veel strenger dan de strafrechter, maar de tuchtrechter beoordeelt alleen artsen, en baseert het oordeel of wat een arts al dan niet gedaan heeft uitsluitend op medische gronden. Wat een arts in zeldzame gevallen voor de tuchtrechter aan kwakzalversideeën te berde brengt wordt simpelweg als warme lucht beschouwd. Bron Young, J.H., The medical messiahs, Princeton, 1992.