De schaduwzijde van New Age

New Age wekt de indruk van een alternatieve, postmoderne religie. Vrij onschuldig, versplinterd en vol tegenstellingen. Maar schijn bedriegt, aldus de Leidse stichting SIMPOS. Want achter sommige esoterische filosofieën gaan extreem-rechtse denkbeelden schuil. Redfields bestseller ‘De Celestijnse Belofte’ vormt hierop geen uitzondering. SIMPOS was onlangs in Nijmegen om het een en ander toe te lichten.

New Age is populairder dan ooit. Meer dan 10 procent van alle in Nederland verkochte boeken behandelt esoterische onderwerpen als aura, zelfrealisatie, karma, energiestromen en mystiek. 'De Celestijnse Belofte' van James Redfield spant de kroon met meer dan 400.000 verkochte exemplaren. Maar ook spirituele centra als Oibibio schieten als paddestoelen uit de grond.
De Leidse Stichting Informatie over Maatschappelijke Problemen rond Occulte Stromingen (SIMPOS) maakt zich ernstige zorgen over de onkritische massaconsumptie van esoterische ideeën. Daarom is SIMPOS - een netwerk van zogeheten New Age-watchers afkomstig uit de universitaire en politiek-activistische wereld - op discussietournee in Nederlandse steden. Onlangs verzorgden ze, samen met Infowinkel Assata, in Nijmegen een debat over de 'Nieuwe Tijd'.
Wat is er dan zo gevaarlijk aan New Age? "Eerst een paar algemene kenmerken", stelt SIMPOS-medewerker Herman de Tollenaere voor. Vorig jaar is hij gepromoveerd op het onderwerp 'theosofie', oftewel goddelijke wijsheid. "New Age is een mengeling van christendom, boeddhisme, hindoeïsme, astrologie en occultisme, en is daarmee geworteld in de 19e eeuwse theosofie. New Age-ers zijn ervan overtuigd dat de mensheid op de drempel staat van een nieuwe tijd, het zogeheten Aquarius-tijdperk. Hierin wacht ons een betere wereld met vrede, geluk en een schoner milieu. De mens is in principe een geestelijk wezen en staat los van de dierenwereld. Een ander kenmerk is het geloof in buitenaardse wezens, of engelen, kabouters en duivels."
Tot zover lijkt er weinig aan de hand. Maar bij nadere bestudering blijkt volgens SIMPOS dat esoterische bewegingen zich bevinden op een hellend vlak en kunnen afglijden naar extreem-rechts. Zo neemt de idee van rassenhiërarchie een belangrijke plaats in, lezen we in een SIMPOS-publicatie. Al vanaf de oprichting van het Theosofisch Genootschap in 1875 leeft de gedachte dat in de Nieuwe Tijd een superieur blank ras zal heersen, het zogeheten zesde wortelras. Die alternatieve evolutietheorie leert dat zowel de aarde als de mensheid door reïncarnatie zeven stadia van elk miljoenen jaren moeten doorlopen. Aan het einde wacht een ras van louter heiligen.
Verder benadrukt de Leidse stichting dat primitieve volken zoals Indianen ook tegenwoordig nog gezien worden als 'resten van oude evolutieperioden' en daarom gedoemd zijn tot uitsterven. Dit is een kosmische wet, niets aan te doen. De Tollenaere: "De huidige New Age-auteurs pakken het subtieler aan. Marlo Morgan bijvoorbeeld laat in haar bestseller 'Australië op blote voeten' de Aborigines zelf verkondigen dat ze gaan uitsterven, dat ze plaats zullen maken voor het ras van de toekomst: de blanken. Later, onder druk van de Aborigines, gaf Morgan toe dat ze het verhaal had verzonnen."
Ook Redfield maakt volgens De Tollenaere in zijn roman een kwalijke uitglijder. "Hij beveelt zijn lezers een boek aan van Godfre Ray King, in de jaren dertig leider van de Amerikaanse racistische 'I AM'-beweging. Hierbij waren zwarten niet welkom omdat onzeker was of ze geestelijk al even ver waren als blanken. Bovendien had King contacten met de fascistische partij Silver Shirts."
Een andere rechts-extremistische neiging is volgens SIMPOS-medewerker Harry Westerink het gedweep met leiders. "Ze zijn vaak ingewijd in een voor anderen ontoegankelijke, buitenzintuiglijke werkelijkheid. Ruimte voor discussie is er niet. De leider is de ingewijde, jij niet. Slikken of stikken dus. Waar dit toe kan leiden, bleek twee maanden geleden uit het tragische lot van de sekteleden van Heaven's Gate, waarbij allen hun leider tot in de dood volgden." Bovendien moeten we volgens SIMPOS niet vergeten dat de nazileiders Göring, Himmler en Hess allen van oorsprong uit de theosofische ideeënsfeer kwamen. En dat Hitler door sommigen betiteld werd als de Maitreya, de verlossende wereldleraar.

EIGEN SCHULD

"Wat je ook vaak tegenkomt in New Age is het karma-principe", vervolgt De Tollenaere bevlogen. "Kort gezegd: je krijgt wat je verdient. Of je arm bent of rijk, ziek of gezond hangt af van eerdere - inclusief in vorige levens verrichte - goede en slechte daden. Deze redenering is uitermate geschikt om onrecht en sociale misstanden goed te praten. New Age-schrijver Gary Zukav zegt hierover: 'als je iemand in de goot ziet liggen, mag je wel medelijden hebben maar je kunt niet zeggen dat het onrechtvaardig is'. Kortom, eigen schuld, dikke bult. Redfield doet er in 'De Celestijnse Belofte' nog een schep bovenop en stelt dat aandacht vragen energieroof is. Met andere woorden, armen en minder bedeelden moeten zich koest houden en zich schikken in hun lot."
Ook gaan veel New Age groepen uit van een onveranderlijke en eeuwige natuurlijke orde, beweert de stichting. De toekomst ligt vast, alles verloopt volgens een hoger plan. De betere samenleving komt er hoe dan ook. Maatschappelijke betrokkenheid en activisme hebben daarom geen zin. De sleutel tot een rechtvaardiger wereld is individuele ontplooiing en geestelijke verlichting.
"Dit klinkt naar mijn idee teveel als: je ogen sluiten voor de realiteit", zegt De Tollenaere. "Het werkt passiviteit en berusting in de hand en leidt tot vergoelijking van maatschappelijk onrecht. SIMPOS meent dat je voor een betere wereld moet strijden, dat je je moet inzetten voor emancipatie en solidariteit. Een rechtvaardiger maatschappij komt niet uit de lucht vallen. Bovendien denken we dat de mens zijn eigen lot kiest en zich niet hoeft te schikken in een voorgeschreven plan."
Frans de Bruijn van de Nieuwe Tijds boekhandel Hilarion schrok toen hij de folder van SIMPOS onder ogen kreeg. "Eerst dacht ik: 'wat zullen we dan nu krijgen?' Maar al lezende kreeg ik het gevoel dat allerlei citaten en tekstfragmenten die in hun straatje passen, er met de haren bijgesleept zijn. Ik bedoel, als je per se verdachte uitspraken wilt vinden, dan vind je ze ook. Hiermee wil ik niet zeggen dat er geen dubieuze New Age-publicaties in omloop zijn, maar zelf ben ik er nog geen tegengekomen. Als dat gebeurt, gooi ik zo'n boek er meteen uit." Rest de vraag waarom New Age zo populair is. Westerink: "Het verklaart het bestaan van onrecht en ellende vaak op zo'n manier dat je met een gerust hart langs de lijn mag toekijken. Er is immers niets aan te doen. Jou treft geen blaam."

tekst: Maurice Timmermans; Nijmeegse StadsKrant, 1997